نوشته امین کرمی زنجانی

پی ­اِل15

موشک دوربرد هدایت فعال راداری ساخت انستیتو تحقیقات سلاح هوا به هوای چین است. پی­اِل15 از سال 2018 عملیاتی شده و علاوه بر جِی20 توسط جِی10سی و جِی16 نیز شلیک میشود. طولش 4 متر و بُردش 300 کیلومتر (قابل قیاس با موشک آزمایشی فوق دوربرد آر37 روسیه) است. همچنین رادار کاوش الکترونیک (آرایه فازی) فعال دارد و از پیشرانه راکتی دوگانه [dual-thrust] با سرعت 5 ماخ استفاده می­کند.

رادار پی­اِل15 نسبت به حسگر کاوش مکانیکی موشک اِی­آی­اِم120سی، دی امرام [AIM-120C,D AMRAAM] بسیار قوی­تر است، مقاومت غیر قابل مقایسه در برابر جنگ الکترونیک دارد و احتمال انهدام هدف، خارج از میدان دید را به­طرز قابل توجهی بهبود می­بخشد. همچنین دارای جدیدترین تجهیزات اویونیک است در حالی­که امرام فناوری خیلی قدیمی­تری دارد. در قیاس با موشک قبلی چین یعنی پی­اِل12 نیز بزرگتر، دو برابر دوربردتر، دارای محدوده کشف بیشتر و به خاطر فناوری کاوش الکترونیک، نسبت به جنگال بسیار مقاومتر است.

اگرچه در میدان جنگ غالباً نمیتوان موشک هوا به هوا را به حداکثر بُرد رساند ولی بازهم 300 کیلومتر برای پی­اِل15 خیلی بیشتر از 180 کیلومتر امرام است که برخی ژنرل­های آمریکایی را به­شدت نگران کرده! همچنین برخلاف موشک­های به اصطلاح دوربرد روسی که هیچکدام عملیاتی نیستند، پی­اِل15 لینک تبادل داده دیجیتال دارد و جنگنده می­تواند پس از شلیک، هدایتش را به آواکس بسپارد تا به حداکثر بُرد دست یابد.

موشک­های هوا به هوا چیزی به نام منطقه غیر قابل گریز دارند. یعنی اگر به فاصله­ معینی از جنگنده دشمن برسند، هدف تحت هیچ شرایطی نمی­تواند با مانور سنگین فرار کند. این منطقه نسبت مستقیم با چالاکی موشک دارد که ناشی از طراحی و سرعت فاز نهایی است. مثلاً امرام دی یکی از وسیع­ترین مناطق غیر قابل گریز را بین تمام موشک­های هوا به هوا دارد.

اما طراحی و پیشرانه خاص پی­اِل15، آن را بسیار چابک کرده و منطقه غیر قابل گریز برایش مطرح نیست! یعنی اگر روی هدف قفل کند، اصابت قطعی است. طوری­که می­توان به­صورت مطمئن علیه چابک­ترین جنگنده­ها در بُرد زیاد پرتابش کرد. ولی پی­اِل15 با مأموریت اصلی انهدام اهداف کلیدی مثل آواکس و سوخترسان طراحی شده که توان ضد دسترسی و انکار منطقه­ای چین را به­شدت بالا می­برد.

آواکس و سوخترسان هستند که جنگنده و بمب­افکن­های آمریکایی را قادر به عملیات در بُرد زیاد می­کنند. پس انهدام یا مجبور کردنشان به پرواز روی مناطق خودی، ضربه بزرگی به نیروی هوایی آمریکاست. ضمن اینکه جت پنهانکار جِی20 به موشک جدید مجهز شده که بیش از هر هواپیمای دیگری می­تواند به آواکس نزدیک شود. طی نمایشگاه ژوهای 2018 نیز مشخص شد که داخل هر کدام از دو دهلیز بدنه­اش، دو (مجموعاً چهار) موشک حمل میکند. پس دارای کوچکترین دهلیز سلاح بین نسل پنجم­هاست و به احتمال قوی فقط نقش برتری هوایی (مثل سال­های نخست خدمت اف22) دارد.

به­تازگی هم اعلام شده پی­اِل15 برای نصب روی جنگنده جِی­اف17 [JF-17] در اختیار پاکستان قرار می­گیرد که تهدید جدی برای سوخو30های هند است! در حالی­که طی آخرین درگیری هوایی دو کشور، سوخو30 تمام موشکهای امرام سی شلیک شده از اف16های پاکستان را با تکیه بر جنگ الکترونیک به­راحتی منحرف کرد!

اما بلوک سوم جِی­اف17 که جنگنده بسیار پیشرفته نسل 4+ و مجهز به رادار کاوش الکترونیک فعال است، به­زودی تولید می­شود و پس از عملیاتی شدن، به پی­اِل15 مسلح خواهد شد. اکنون موشک­های امرام پاکستان تأثیرشان علیه فلنکرهای هند را از دست داده­اند. ضمن اینکه چین هم از کاربرد وسیع موشک روسی آر77 توسط هند ناخشنود است.

بماند که دهلی هم از آر77 راضی نیست و پروژه موشک راداری بومی دارد. شاید در آینده هم نسخه مخصوص آر77 را که برای سوخو57 توسعه یافته دریافت کند. ولی پی­اِل15 دوربردتر و پیشرفته­تر هر چیزی است که شاید در آینده نیروی هوایی هند پدیدار شود و تمایز چشمگیر ایجاد خواهد کرد. چون پاکستان اولین کاربر خارجی و یکی از معدود کشورهای جهان می­شود که چنین سلاحی دارد.

عکس2: چهار موشک پی­اِل15 داخل دهلیز جنگنده جِی20؛ به طراحی خاص بالچه­های موشک توجه کنید

 

پیشرانه راکتی دوگانه

در این شیوه، دو نوع سوخت با چگالی متفاوت به­طور جداگانه داخل موشک هستند. سوخت نزدیک به اگزوز (نازل) با سرعت زیاد و سوختی که عقب­تر است با سرعت کم می­سوزد. این باعث می­شود ابتدا رانش زیادی تولید شده و سریعاً شتاب بگیرد. هنگامی که ماده تُندسوز تمام شد، ماده کُندسوز با رانش بسیار کمتر فعال می­شود. مرحله اول شتاب و مرحله دوم پایداری است.

موشک معمولی که فقط ماده تُندسوز دارد، اگرچه برای مدتی با سرعت زیاد پرواز می­کند، ولی چون مقاومت هوا نیز به­طور نسبی بالا می­رود، فوراً کُند می­شود. لذا سرعت اوج بالاتر ولی متوسط پایین­تری دارد. اما پیشرانه دوگانه ابتدا سرعت را زیاد می­کند ولی نه در حدی که باعث مقاومت شدید هوا شود.

سپس مرحله پایداری اجازه می­دهد که همین سرعت را حفظ کند و پس از اتمام سوخت نیز برعکس موشک عادی، با سرعت پایین کُند شود. این شباهت زیادی به موشک دو مرحله­ای دارد ولی طراحی و ساختش بسیار ساده­تر است چون نیازی به جدا کردن مراحل ندارد.

پی­ اِل10

نسل جدید موشک گرمایاب کوتاه­بُرد با هدایت تصویرساز فروسرخ و همتراز موشکهایی مثل اسرام [ASRAAM]، اِی­ ای­ اِم9اِکس [AIM-9X]، ایریس ­تی [IRIS-T] و اِی­ اِی­ اِم5 [AAM-5] است. حسگرش صفحه آرایه کانونی 128*128 با زاویه پوشش مثبت تا منفی 90 درجه دارد و شکل حرارتی هدف را تشخیص می­دهد. یعنی قادرست تصویر حرارتی هدف را از شراره اخلاگر تمایز دهد و این­گونه اقدامات دفاعی برای منحرف کردنش کارایی ندارد.

سیستم تغییر بردار رانش نیز بصورت تیغه­هایی در اگزوز است که اجازه می­دهد موشک با زاویه 90 درجه خارج از سمت حرکت هواپیما و تحت حداکثر بار 55 برابر شتاب گرانش زمین شلیک شود که شگفت­انگیز است. بدین­تریب هم می­تواند جنگنده­های عادی مجهز به شراره دفاعی را شکست دهد و هم جنگنده­های فوق­العاده چابک و اَبَر مانورپذیر مثل خانواده فلنکر را مغلوب سازد.

پی­ اِل10 قابلیت قفل پس از شلیک نیز دارد که امکان استفاده در نبرد فراتر از میدان دید را فراهم می­کند. یعنی وقتی خلبان، جنگنده دشمن را روی رادار می­بیند ولی در دید چشمی نیست، با دادن مختصات تقریبی هدف، موشک را شلیک می­کند. پس از رسیدن به فاصله قفل حرارتی نیز موشک روی هدف قفل کرده و اصابت می­کند. شیوه­ای که شبیه هدایت فعال راداری است.

همچنین بسان آخرین موشکهای گرمایاب جهان یعنی ایریس­تی آلمان و اِی­ اِی­ اِم5 ژاپن، چهار بالچه متحرک دُم و چهار نوار باریک تثبیت کننده در بخش میانی دارد که به حفظ مانورپذری در فاز نهایی (پس از اتمام سوخت) کمک می­کنند. چهار تیغه کوچک نیز در دماغه دارد که جریان هوای گردابی ایجاد می­کنند. حداکثر بُرد نیز 20 کیلومتر است.

پی­ اِل10 با سیستم هدفگیری کلاه­خود هم یکپارچه است که در ترکیب با مانورپذیری عالی، به خلبان اجازه می­دهد هنگام نبرد هوایی نزدیک، بدون مانور گسترده هواپیما و تنها با نگاه کردن به سوی هدف، اقدام به قفل و شلیک کند. طولش نیز 96/2، قطرش 16/ متر و وزنش 105 کیلوگرم است. پس کاملاً شبیه آرچر روسی بوده ولی از ایریس­تی و اِی­اِی­اِم5 قطورتر است.

توسعه­اش از سال 2005 توسط انستیتو تحقیقات الکترواُپتیک لویانگ شروع شد و ابتدا بالچه دُم متفاوتی داشت. آزمایش شلیک از زمین هم در 2008 و پرتاب از جنگنده جِی11بی در 2010 انجام شد و از سال 2013 به تولید رسید. توسط جنگنده­های مختلف چین هم قابل شلیک است ولی در جِی20 از دو دهلیز جانبی منحصر بفرد پرتاب می­شود. هرچند چنین چیزی در اف22 نیز وجود دارد.

هنگام شلیک موشک گرمایاب از اف22، دریچه دهلیز باز شده و ریل پرتاب خارج می­شود. سپس موشک شلیک، ریل داخل بدنه برگشته و دریچه بسته می­شود. لذا برای چند ثانیه مقطع راداری به­شدت افزایش یافته و جریان هوا در پهلوی جنگنده مختل می­شود. طوری­که چالاکی­اش کاهش یافته و ممکن است حین داگفایت سرنگون شود!

ولی چینی­ها دهلیز و ریل پرتاب را طوری ساخته­اند که پس از گشودن دریچه، ریل خارج شده و دهلیز بسته می­شود! طوری­که موشک به­صورت محموله خارجی به بدنه می­چسبد. حال کافی است شلیک شود تا ریل هم به دهلیز برگردد. لذا بقاپذیری جنگنده بهبود یافته و چالاکی­اش کم نمی­شود. موشک هم پس از نزدیک شدن به هدف، با فیوز مجاورتی لیزری یا برخورد مستقیم منفجر می­شود.

عکس3: جنگنده جِی10سی مجهز به موشک­های پی­ اِل15 و پی ­اِل10

 

عکس4: به نحوه قرارگیری موشک پی ­اِل10 کنار بدنه جِی20 توجه کنید

 

عکس5: پی­اِل10 نسل پنجم موشک­های گرمایاب

 

منابع:

https://militarywatchmagazine.com/article/reports-pakistan-s-jf-17-fighters-to-deploy-chinese-pl-15-missiles-could-even-the-odds-against-the-elite-of-india-s-air-force

https://www.popularmechanics.com/military/weapons/a28210607/aim-260-missile/

https://nationalinterest.org/blog/buzz/out-range-why-chinas-j-20-might-have-tools-kill-f-35-63377

https://www.secretprojects.co.uk/threads/chinas-pl-10-advanced-short-range-aam.28482/